İşte Güzelarslan’ın kaleme aldığı o yazı;
Osmanlı Beyliği’nin birinci başşehri olarak bilinen, devletin kurulmasında değerli bir rol alan bugün Bilecik vilayetine bağlı bir ilçe pozisyonunda olan Söğüt, tarihteki rolü ile birlikte Ertuğrul Gazi’nin ve kendisine yakın beyefendilerinin kabirlerinin burada bulunması nedeniyle beşerler tarafından ziyaret edilen küçük hoş bir yerdir.
Bundan 7 yıl evvel bir akşam vakti gittiğim ve yalnızca Ertuğrul Gazi türbesini alaca karanlıkta ziyaret ettiğim Söğüt’e bu sefer İstanbul’dan Afyon istikametine sarfiyat iken Bilecik civarında ana yoldan Söğüt istikametine saparak yağmur yağışı altında Söğüt’e ulaştım. Birinci olarak İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden okul arkadaşım ilçe kaymakamı Ömer Faruk Tuncer’i ziyaret ettim. Beğenilen sohbeti çerçevesinde Söğüt’ü ve yaptığı çalışmaları konuştuk. Ardından Ertuğrul Gazi’nin türbesini ziyaret ettim. Anadolu’nun sevimli ilçesi Söğüt hakkında edindiğim bilgileri ve gördüklerimi sizler ile paylaşmak için bu yazıyı kaleme almış bulunuyorum.
Eskişehir Çifteler de yerin altından kaynayarak doğan ve Sakarya’nın Karasu ilçesinde Karadeniz’e dökülen ve ismini Sakarya vilayetimizden alan Sakarya Irmağı’nın güneyinde etrafı doruklarla çevrili çok derin ve dar bir boğazın ağzında, denizden yaklaşık olarak 650 metre yükseklikte yer alan Söğüt, Bilecik ile Eskişehir ortasındaki ana yolun dışında kalmakta ve tâli bir yol ile buraya ulaşılmaktadır. İlçenin isminin nereden geldiği noktasında kesin bir bilgi olmamakla birlikte muhtemelen Söğütgiller ailesinden olan ve çoklukla su kenarlarında yetişen bir ağaçtan geldiği zannedilmektedir. İlçenin 1231 yılında Thebasion ismini taşıdığı da bilinmektedir. Tarihi kaynaklar incelendiğinde Söğüt’ün bir yerleşim yeri olarak ne vakit ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemekle birlikte Eskiçağlarda orduların geçtiği bir güzergâh olarak bilinmektedir. Bölge de M.Ö 700’lerde Bitinyalılar (Bithynia) yaşamıştır. Bu sebeple bu bölgenin ismi Bithinya olmuştur. Kelt istilalarını izleyen yıllardan sonra M.Ö. 280 yıllarından itibaren Bithinya bağımsızlığını ilân etmiştir. Yaklaşık M.Ö. 279-74 yılları ortasında bağımsızlığını sürdüren Bithinya M.Ö. 73 yılında Roma İmparatorluğunun egemenliğine girmiştir. M.Ö. 63 yılından itibaren de Pontus ile birleşerek Pontus Et Bithinya ismiyle Roma’nın bir eyaleti pozisyonuna gelmiştir. Bithinya bölgesi içinde yer alan Söğüt, XIII. yüzyılın ikinci yarısında Türkler tarafından bir yerleşim yeri haline getirilmiştir. Osmanlı tarihçilerinin üzerinde ittifak ederek anlattıkları rivayetlere nazaran, Oğuzların Kayı aşiretinin beyefendisi olan Ertuğrul Gazi’nin Karacahisar’ı kuşatması sırasındaki gösterdiği üstün başarısı üzerine Selçuklu Sultanı Alâeddin tarafından Ertuğrul Gazi’ye kışlak olarak Bilecik ve Eskişehir ortasında verimli bir dere yatağını içinde yer alan Söğüt vadisini ve yaylak olarak da Domaniç dağlarını vermiştir. Ertuğrul Gazi’nin bölgeye yerleştiği periyotta etrafı Bizans toprakları içinde yer alan ve idare olarak Bizans’a bağlı Tekfurların yönettiği yerleşim yerleri mevcut idi. Bundan ötürü Kayı uzunluğu daima tekfurlar ile savaş halinde olmuş ve Ertuğrul Gazi’nin daima Batıyı hedeflemesi ile tekfurların elinde olan kaleler bir bir ellerinden alarak buraları Türk yurdu haline getirmiştir. Söğüt, Osmanlıların tarih sahnesine çıktığı devirlerde değerli rol oynamıştır. Selçuklu Devleti’nin hudut uzunluklarında bir uç beyefendisi olarak bulunan, Kayı aşiretinin beyefendisi Ertuğrul Gazi’nin yönetimindeki Kayı uzunluğuna konut sahipliği yapan Söğüt, daha sonraları Ertuğrul Gazi’nin mevti üzerine beyefendi olarak seçilen Osman Gazi’nin periyodunda kayı uzunluğunun birinci idarî merkezi olmuştur. Vakitle kayı aşireti Marmara’ya hakikat ilerledikçe Bursa’nın fethiyle Söğüt ve yöresi eski ehemmiyetini kaybetmiş, idarî ve siyasî bakımdan art planda kalmıştır. Lakin Söğüt İstanbul’un fethinden sonra “hac yolu” olarak bilinen meşhur yolun üzerinde bulunduğundan ötürü, İstanbul’dan Anadolu’ya yahut hacca gidenler tarafından kullanılan ve burada konaklama yapılarak kıymetini muhafazaya çalışmıştır.
Söğüt, Osmanlı periyodunda evvel Sultanönü sancağının merkezi iken, daha sonraları merkezin Eskişehir’e taşınmasıyla bu sancağa bağlı bucağa dönüşmüştür. 1648 yılında Anadolu vilayeti Bursa sancağının bugünkü Osmaneli ilçesi olan o günkü ismi ile Lefke kazasına bağlı bir bucak haline gelmiştir. Bugün Söğüt’ü manalı kılan ve ilçenin beşerler tarafından ziyaret edilmesini sağlayan Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu Osman Bey’in babası olan Ertuğrul Gazi’nin türbesinin burada olmasıdır. Burada yalnızca Ertuğrul Gazi yok. Hanımı Halime Sultan, oğullarından Savcı ve Gündüz Beyefendi, kardeşi Dündar Beyefendi ve kendisine çok yakın beyefendilerinin kabirleri de yer almaktadır. Osman Bey’in babası olan Ertuğrul Gazi tam olarak hangi tarihte ve nerede doğduğu bilinmemekle birlikte birtakım tarihi kaynaklara nazaran 1198 yahut 1188 tarihinde dünyaya gelmiştir. Oğuzların Bozok kolunun Kayı uzunluğuna mensup olan Ertuğrul Gazi, atalarıyla birlikte 9. yüzyılda, yaklaşık 50 bin yahut 70 bin civarında hane olmak üzere öteki Oğuz uzunlukları ile bir arada Moğol istilasının da tesiriyle Buhara ve Semerkant (Özbekistan) üzerinden Ceyhun ırmağını (Amuderya) geçerek Horasan (Türkmenistan) bölgesinin Merv/Mohan kentine yerleşmişlerdir. 11. yüzyılda ise Selçuklularla birlikte Azerbaycan’ı aşarak bu günkü Ahlat bölgesine gelmişlerdir. Oradan Ertuğrul Gazi liderliğinde kayı uzunluğu Batıya yanlışsız ilerlemeye devam ederek bugünkü Domaniç bölgesine yerleşmişlerdir. O periyotlarda Türkler göçebe hayatı sürmekteydiler. Domaniç ve etrafına yerleşen kayı uzunluğu Söğüt’ü de yurt olarak tutarak bu bölgeye yerleşmiş ve böylelikle Söğüt kurulacak devletin birinci merkezi haline gelmiştir.
Ertuğrul Gazi, annesi Hayma Ana ve küçük kardeşi Dündar Beyefendi ile birlikte geldiği bu torakları kendilerine yurt edinmişlerdi. Ertuğrul Gazi, yöneticiliği periyodunda kayı uzunluğunun nüfusu olukça az idi. Bundan ötürü da barış merkezli, ihtiyatlı ve önlemli bir siyaset izlemiştir. Ertuğrul Gazi, buyruğu altındaki topraklarda huzur ve itimadı sağlamış ve böylelikle yaşayan halk tarafından çok sevilen ve sayılan bir kişi olmuştur. Söğüt’teki Hıristiyan tebaada yarım asır adaletli bir idare yapan Ertuğrul Gazi’yi yürekten sevmiş ve saymıştır. Cömert bir kişiliği olan Ertuğrul Gazi, yoksullara, düşkünlere sürekli yardım etmiş, başka Türk beyefendileri ile de ebediyen istişare halinde olmuştur. Ertuğrul Gazi, 1281 yılında Söğüt’te 93 yaşlarında iken vefat etmiş ve bugünkü türbesinin olduğu yere defnedilmiştir.
Söğüt’te Ertuğrul gazi dışında Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna şahitlik etmiş, Pir Edebali’nin talebesi Karaman’da doğmuş bir Türk alımı olan Dursun Fakıh’ın da türbesi bulunmaktadır. Tefsir, hadis, fıkıh ilimlerine hâkim olan Dursun Fakıh kadılık, imamlık ve hatiplik yaparak Osmanlı Devleti’nin birinci imam-hatibi ve birinci kadısı olma onurunu de elde etmiştir. “Gazavetname” isimli bir yapıtı bulunan Dursun Fakıh Anadolu’da ulusal kültür birliğinin oluşmasında büyük hizmetleri olmuştur. 1327 yılında vefat eden Dursun Fakıh Pir Edebali’nin kızı ile evlenerek onun damadı, Osman Gazi ile de bacanak olmuştur.
Söğüt ve etrafı 1. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasında bir müddet Yunan işgalinde kalmıştır. Yunan işgalleri sırasında Söğüt yakılmış, Ertuğrul Gazi’nin türbesi kurşunlanarak tahrip edilmiştir. Bugün türbenin kepenklerindeki delikler bu mezalimin kalıntılarıdır. Türbeyi ziyaret ettiğinizde Yunanlıların yaptığı bu taarruzları dan kalan, türbenin duvar ve pencerelerindeki kurşun izlerini görebilirsiniz.
Bilecik’in Söğüt ilçesinde her yıl eylül ayının 2. haftası pazar günleri Ertuğrul Gazi’yi anma merasimleri yapılmaktadır. Söğüt’e yapılacak seyahat için bu devir en ülkü vakittir.
Yorumlar