Yunan ateşini bu kadar etkileyici kılanın, ateşin kimyasının değil, Bizanslıların onu düşmanlarına gerçek fırlatmak için kullandıkları basınç pompasının tasarımı olduğu söyleniyor.
Ortaçağ Avrupa’sında “Yunan ateşi” olarak da bilinen Rum Ateşi şaşırtan derecede ölümcül ve ürkütücü bir silahtı. Bu ateşin tahminen de değerli özelliği, fizik maddelerine meydan okurcasına üzerine su dökülünce sönmemesiydi. Lakin ateşin nereden geldiği, tam olarak ne olduğu ve nereye kaybolduğu en büyük gizemlerinden biri olarak kaldı.
Günümüzde Duke Üniversitesi’nde Fahri Tarih Profesörü ve dünya askeri tarihinde bir uzman olan Alex Roland’ın bu silahla ilgili 1992 tarihli bir makalesinde dikkat çektiği üzere “Gerçek Rum ateşini deneyimledikleri bildirilen Araplar, Bulgarlar, Ruslar ve başkaları buna asla bu türlü demezlerdi.”
Günümüzde İngilizcede “Yunan ateşi” olarak bilinen bu silah, MS yedinci yüzyıldan itibaren Bizans İmparatorluğu’nda fiilen kullanılıyordu. Ortaçağ dünyası için Bizanslılar Yunanlılar değil, Romalılardı. Bu silahın Türkçe isminin “Rum ateşi” olmasının sebebi de budur. Roland, “Aslında silahın orjinal isimlerinden biri ‘Roma ateşi’dir” diye açıklıyor.
Roland’ın belirttiği üzere “bu hususun ismi karışık ve baş karıştırıcıdır.” Fakat Roland’ın açıkladığına nazaran Yunan Ateşi ismi, yıllar sonra kullanılmaya başladı: “’Yunan ateşi’ terimi, Batı’dan gelen Haçlılar tarafından silaha verilen isimdi, lakin o vakte kadar yepyeni […] çoktan ortadan kaybolmuştu.”
Rum ateşini kim icat etti, birinci ne vakit kullanıldı?
Iflscience’ta silahla ilgili şu sözler var:
“Bu teknoloji hakkında hakikaten çok fazla gerçek delilimiz olmasa da, Rum ateşinin genel kabul gören köken kıssası, silahı icat edenin Heliopolisli Kallinikos olduğunu öneriyor. Yunanca konuşan bir Yahudi mülteci olan Kallinikos, Müslüman Râşidîn Halifeliği tarafından işgal edildiğinde Bizans Suriye’sinden kaçmıştı. Daha sonra, ismi ilerleyen vakitlerde İstanbul olarak değiştirilecek olan, imparatorluğunun başşehri Konstantinopolis’e geldi ve çabucak yeni meskenini, onu Heliopolis’ten kaçmaya zorlayan ordulardan koruyabilecek bir silah üzerinde çalışmaya başladı.”
Çağdaş Arap kaynaklarına nazaran, onlara karşı Rum ateşinin birinci kullanımı MS 674-80 “yedi yıllık savaş” sırasında meydana geldi ve başarılıydı.
Rum ateşinin tesirleri nelerdi?
Büyük bir gürültü ve dumanla gelen, suyun üzerinden gemilere yeşil alevler saçan ve gerçek idrar, kum ve sirke karışımı olmadan söndürülmesi imkansız üzere görünen bu ateş karşısında kalanların yanmaktansa kendilerini denize attıkları söyleniyordu.
Sekizinci yüzyılın ortalarından dokuzuncu yüzyıla kadar silahın saldıran bir Rus kuvvetine karşı kullanımına ait bir açıklamada “gemiler pruvadan, kıçtan ve yanlardan her tarafa sıvı ateş fırlatıyordu. Zırhlarının yükü altında ezilenler boğuldu, yüzebilenler ise yandı” deniliyor.
Üç asır sonra artık Müslüman Sarazen ordusunun elinde olan silah hala işgalcileri korkutup kaçırıyordu. Jean de Joinville, Yedinci Haçlı Seferi ile ilgili anılarında “Büyük bir mızrak kadar büyük olan bir ateş kuyruğuydu ve gelirken o denli bir ses çıkardı ki, gök gürültüsü gibiydi” diyor; devam ediyor: “Havada uçan bir ejderhaya benziyordu. O kadar parlak bir ışık yayıyordu ki, büyük ateş kütlesi ve yaydığı ışığın parlaklığı sayesinde kampın her yeri gündüz üzere görülebiliyordu.”
Rum ateşinin tarih açısından değerli bir şey olduğu rahatlıkla görülebilir.
Ancak bütün bunlara karşın, Rum ateşinin gerçekte ne olduğunu hala bilmememiz şaşırtan.
Rum ateşinin gizemi çözülemiyor
Roland, “Rum ateşinin özellikleri, literatürde 678’den 1204’e kadar olan periyotta temsil edildiği formuyla, dörde indirilebilir” diyor ve devam ediyor: “Öncelikle suda yanıyordu, hatta kimileri su ile tutuştuğunu bildiriyor, fakat bu genel olarak kabul edilmiyor. İkincisi, Rum ateşi her vakit bir sıvı ateş olarak tasvir edildi. Üçüncüsü, en azından denizde kullanıldığında – ki çabucak hemen her vakit denizde kullanılıyordu – her vakit özel olarak tasarlanmış kundak gemilerinin pruvalarına yerleştirilmiş tüplerden yahut sifonlardan ateşleniyordu. Son olarak, kullanımıyla ilgili birçok birinci elden anlatım, yanan sıvının borudan yahut sifondan çıktığında duman ve yüksek bir deşarj yahut patlama sesinin eşlik ettiğini bildiriyor. Bu özellik, Yunan ateşinin bileşimi konusundaki tarihî tartışmada bilhassa değerli hale gelecekti.”
Ancak Roland, ateşin nasıl davrandığına ve nasıl kullanıldığına ait bu açıklamaların ötesinde “Rum ateşinin tam olarak ne olduğunu belirlemeye yardımcı olacak tartışmasız birincil delil yok” diye yazıyor.
Modern akademisyenlerin birçok, Rum ateşinin ya ham ya da rafine edilmiş bir petrol çeşidine, tahminen de Karadeniz etrafında doğal olarak oluşan kuyularda basitçe bulunabilen naftaya dayandığından şüpheleniyor. Öbür kimi bilinmeyen birleşimlerle karıştırıldığında, bu unsur, Rum ateşini napalmın orta çağdaki dengi haline getirebilir.
Ancak, bugünün teknolojisiyle bile, bu asırlık silahın özelliklerini, onun yaratılışında nelerin kullanıldığını kesin olarak söyleyebilecek kadar güzel bir halde kopyalayamıyoruz.
Belki de ironik bir biçimde, Rum ateşinin kaybolmasının sebebi bu kadar büyük bir değere sahip olmasıydı. Bu silah Bizans İmparatorluğu için o kadar kıymetliydi ki, kısa müddette çok korunan bir devlet sırrı haline geldi. Roland’ın açıkladığı üzere “Efsaneye nazaran, formülü sırf iki aile biliyordu, imparatorun ailesi ve Lampros isimli bir aile.”
Ama tahminen de daha ilgi cazibeli bir mümkünlük, Yunan ateşinin tam kimyasal bileşimini bulma uğraşımızda yanlış şeye konsantre olmamız olabilir. Roland, “Yunan ateşi yalnızca bir yakıcı değildi” diyor ve ekliyor: “Dromon [gemisi], boru, kazan ve sıvıdan oluşan bir silah sistemiydi.”
Başka bir deyişle, yalnızca Yunan ateşinin formülünü bilmek, onun yıkıcı tesirlerini tekrar yaratmak için kâfi olmayacaktır ve nasıl kullanılacağını da bilmek gerekebilir. Rum ateşinin asırlar boyunca Bizans’a özel olarak kalmasının sebeplerinden biri de buydu. Roland, “Sırrı çalmak için tüm bileşenleri çalmak gerekiyordu. Lakin bileşenler hakkında bilgisi olan beşerler hiçbir vakit tıpkı yerde birebir anda bulunmadılar. Bizanslılar, düşman eline geçmesi olası hiç kimsenin sırrın bir kısmından fazlasını taşımaması için sistemleriyle ilgili bilgileri kısımlara ayırdı.”
Ancak bu taktik, askeri bir avantajı sürdürmek için ne kadar kıymetliyse, sonuçta Bizans sisteminin çöküşü için de o kadar değerliydi. Rum ateşi hakkındaki bilginin bu kadar modüllü hale getirilmesi ile bir arada, tüm teknolojinin kaybolması da kaçınılmaz oldu.
Yorumlar